"بیژن سمندر " شاعر و ترانه‌سرای توانمند ایرانی و اهل شیراز است وی نخستین بنیانگذار سرودن شعر با گویش شیرازی است که اشعار فوق العاده زیبای بیژن سمندر با گویش شیرین شیرازی در کتابی با نام "شعر شیراز" جمع آوری شده است. بیژن سمندر در شهر شیراز بسیار معروف تر از شهرهای دیگر است و در شیراز تقریبا همه او را می شناسند و در بقیه شهرهای ایران نیز بیش از اینکه نام بیژن سمندر را بشناسند، آثار وی را می شناسند.ترانه "گل سنگم" پرآوازه‌ترین آن‌هاست که رکورد بیشترین ترانه خوانده شده توسط خوانندگان حرفه‌ای ایرانی، خارجی و غیر حرفه‌ای را دارد ترانه گل سنگم توسط تعدای زیادی خواننده اجرا شده‌است که می‌توان از بین آنها اِمِل سایِن (خوانندهٔ مشهور تُرکیه ای) ، هایده، ستار، دریا دادور، شینی ریگزبی، احمد ظاهر (خواننده معروف افغانستانی)، ریتا، داوود مبارکی، جبرئیل، علی ارشدی و … را نام برد. در این یادداشت قصد داریم شما را با "بیژن سمندر " آشنا کنیم تا هرچه بهتر و بیشتر با این هنرمند نامی و تواند آشنا شویم.
بیژن سمندر متولد شیراز بود و در سال 1320 از پدر و مادری تحصیل کرده و شیرازی اصیل چشم به جهان گشود، پدرش دکتر داروساز و هنردوست، بود و با تشویق پدرش از همان سنین کودکی به هنر روی آورد و سه تار می نواخت و تحصیلات خود را در شیراز تا پایه لیسانس ادبیات تمام کرد.
سمندر در دوران دبیرستان در رشته خط و خوشنویسی، ادبیات، موسیقی بارها مقام اول را در ایران بدست آورد و چند سالی در اردوی رامسر بعنوان بهترین دانش آموز برگزیده شد.
آغاز درخشش او در دبیرستان سلطانی شیراز تحت راهنمایی‌های علی‌محمد کامرانی، معاون آن هنگام دبیرستان که دایی او نیز بود آغاز شد. با توجه به اعزام برترین دانش‌آموزان به اردوی رامسر و برگزاری مسابقات کشوری در آن محل، او در هر سال تحصیلی در یک رشته در ایران اول شد. سال اول مقام نخست در مسابقهٔ خط و خوشنویسی در سراسر ایران؛ سال دوم مقام نخست در مسابقهٔ ادبیات در سراسر ایران سال سوم مقام نخست مسابقهٔ موسیقی در سراسر ایران و اعزام به اروپا را به‌دست‌آورد.
او در سالهای جوانی به همراه برادران خود کاووس و سیروس سمندر و برخی دیگر گروهی به نام «گروه برادران سمندر» را تشکیل داد. آنها در این گروه به نواختن ساز و شعر و ترانه‌خوانی می‌پرداختند. در این گروه، بیژن، تار، سیروس، فلوت، و کاووس که بعدها کارشناس هنرهای زیبا شد تنبک می‌نواخت.
سمندر، مدرک دکتری خود را در رشتهٔ ادبیات در دانشگاه تهران کسب کرد. با توجه به علاقهٔ به هنر، دکترای معماری خود را در شهر واشینگتن، دی.سی. دریافت کرد.
او بنیانگذار سرودن شعر به گویش شیرازی بود. پرآوازه‌ترین سروده او برای مردم شیراز این سروده‌است:
«اِی شهر شاعر پَروَرو، شیراز از گل بهتَرو، کو شاعِرو، کو دِلبَرو، کو ساقی‌و، کو ساغَرو.»
از کتاب‌هایش با گویش شیرازی می‌توان از مجموعه شعر و تفسیر با عنوان‌های شعر شیراز و شعر شهر نام برد که هر دو اثری پژوهشی و کاوشگرانه در فرهنگ عامیانهٔ مردم شیراز است. به گفته خود او، «بهتر است اکنون درمورد خود پژوهش کنیم و اثر به جا بگذاریم تا بعدها خارجی‌ها درمورد ما پژوهش کنند» که البته این کنایه از برگردان و رمزگشایی خط میخی توسط خارجی‌ها بود. (مصاحبه رادیو زمانه)
پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به آمریکا مهاجرت کرد و در آن کشور شیوهٔ تازه‌ای در شعر ایرانی بنیاد نهاد و نشانه آن کتاب میکس شعر است که هر بیت آن از یک مصراع پارسی و یک مصرع انگلیسی تشکیل شده‌است.وی در طی 20 سال در امریکا، فعالیت های خود را در زمینه شعر، ادبیات، ترانه و موسیقی در درجه استادی پیش برد ولی بعد به بیماری پارکینسون دچار شد و انجمن استادان و پژوهشگران یوسی ال ای شب بزرگداشتی برای او برگزار کرد. در تمام سالهای بیماری، همسر وفادارش خانم ژاله درکنار او بود و حتی در مرکز مراقبت های ویژه هم او را ترک نکرد.
انتشارات کتاب گویا به‌مناسبت چهار دهه کنش هنری او، مراسم یادبودی با عنوان ایران خلیج فارس (Iran Persian Gulf) در تاریخ شنبه ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ میلادی در دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، تالار فروید به گردانندگی هما سرشار، با سخنان جمال عابدی، عباس توفیق، کورش امیرجاهد و کیخسرو بهروزی برگزار کرد. سمندر به‌علت بیماری به‌سختی توانست در این مراسم شرکت کند.
«بیژن سمندر» شاعر، ترانه سرا، آهنگساز و نوازنده معروف یکشنبه گذشته در سن 82 سالگی در لس آنجلس با زندگی وداع گفت.
بیژن سمندر که از سال ۱۳۸۷، به بیماری پارکینسون مبتلا بود در مرکز مراقبت از این‌گونه بیماران بستری شد و پس از تحمل ۱۰ سال بیماری، در تاریخ ۱۷ دی ۱۳۹۷ در سن ۷۷ سالگی در آمریکا درگذشت.
به دنبال مرگ بیژن سمندر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۹۷ مراسم بزرگداشتی با نام «کوچ شاعر، شعر شهر» در تالار حافظ شیراز به همت مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس و انتشارات نوید گویی شیراز و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس و هماهنگی خانواده او با حضور ادبا و شعرا و فرهیختگان شیرازی و خانواده بیژن سمندر برگزار شد.
همزمان با این مراسم کتاب کوچ شاعر شعر شهر: یادمان استاد بیژن سمندر توسط دانشنامه فارس به چاپ رسید که بین شرکت کنندگان در مراسم توزیع شد این کتاب شامل گزیده‌ای از شعرها و عکس‌هایی از وی و خانواده‌اش و همچنین زندگینامه سمندر بود.
اشعار بیژن سمندر توسط بسیاری از خواننده‌ها اجرا شده‌اند.که به برخی از معروفترین آنها اشاره می کنیم
- گل سنگ - هایده
- نوروز آمد - هایده
- از ماست که بر ماست - از آلبوم خواب بارون از سیاوش قمیشی
- تنها بودم - از آلبوم غوغا از رضا رویگری
- مدادرنگی - از آلبوم خلیج از ابی
- عسل‌چشم - از آلبوم بزن تار از هایده
- شوریده‌سر - از آلبوم شب عشق از هایده
- دوستت دارم - از آلبوم با شما از مارتیک
- بهانه - از آلبوم بهانه از لیلا فروهر
- نازنین - از آلبوم Love Story از لیلا فروهر
- ناجی - از آلبوم پنجره از معین
- گلاله - از آلبوم آفتاب‌مهتاب از حبیب
- ارباب وفا - از آلبوم مسافر از معین
- لیلی و مجنون - از آلبوم هوس از معین
- یار من خیلی خوبه - از آلبوم حریر از مارتیک
- دو دلبر (مارتیک) - از آلبوم مهمون از مارتیک
- یا تو هستم (مارتیک) - از آلبوم مهمون از مارتیک
- بی‌وفا - از آلبوم دیروز امروز از ویگن
- عشق‌های قدیم - از آلبوم دیروز امروز از ویگن
- نازنین - از آلبوم سلطان عشق از ویگن
- پرستو (نوشتن لیریک) - از آلبوم پرستو از جمیل
- یار سی تو می‌گُم (محلی شیرازی) (نوشتن لیریک) - از آلبوم سکه از ایمان شاهی
- سکه (نوشتن لیریک) - از آلبوم سکه از ایمان شاهی
- مرا بگذار و بگذر (نوشتن لیریک) - از آلبوم سکه از ایمان شاهی
- گل‌گشت - از آلبوم گل‌بانو از ستار
- ها بله - حسین میری
- شیراز - نوید نیک کار
آثار موسیقی (فولکلور)
- راه شیراز برای تو دوره
- دم شاهچراغ زیر چلچراغ وعده کردی
- پشت فرمونداری
سوابق فرهنگی و اداری
- امور کنسولیِ سفارت ایران - واشینگتن
- رابط وزارت اطلاعات در ادارهٔ اطلاعات سازمان ملل متحد
- نمایندهٔ رادیو تلویزیون ملی ایران در اتحادیهٔ رادیو و تلویزیون‌های آسیا
- کارشناس فرهنگی ممالک آسیایی و آفریقایی
- ادارهٔ شعر و ترانهٔ گروه موسیقی تلویزیون ملی ایران
- ادارهٔ آرشیو فیلم ایران
- ادارهٔ امور بورس دانشجویان مقیم خارج (وزارت فرهنگ و هنر)
- سردبیر رادیو ایران (کمیتهٔ نمایشات)
- سردبیر رادیو ایران (کمیتهٔ جوانان)
- سردبیر ماهنامهٔ هنر و مردم (نشریهٔ تحقیقی و علمی وزارت فرهنگ و هنر)
سوابق هنری
- مقام نخست در مسابقهٔ خط و خوشنویسی در سراسر ایران (دوران تحصیل)
- مقام نخست در مسابقهٔ ادبیات در سراسر ایران (دوران تحصیل)
- مقام نخست در مسابقهٔ موسیقی در سراسر ایران و اعزام به اروپا (دوران تحصیل)
- اجرای کنسرت در تلویزیون و مراکز فرهنگی کشورهای اروپایی
- اجرای کنسرت در مراکز فرهنگی و علمی آمریکا
آثار میهنی
- سرود مهرگان (برندهٔ مسابقهٔ بین شاعران و آهنگسازان کشور)
- سرود روز پدر (برندهٔ مسابقهٔ بین شاعران و آهنگسازان کشور)
- سرود بین‌المللی چمبوری پیشاهنگی (انگلیسی و فارسی) برای اجتماع بین‌المللی پیشاهنگان جهان
(ملودی و رهبری اجرای سرودهای یادشده از حشمت سنجری است)
کتاب شعر شیراز "اشعار بیژن سمندر به گویش شیرازی"
علاقه مندان می توانند متن کامل کتاب شعر شیراز را از سایت دیجی کتاب و از لینک زیر خریداری نمایند.
شعر محله های شیراز اثر بیژن سمندر به گویش شیرازی
اي قربون شيراز كه هَمهِ مهربونَن
دل دارن صفا دارن غم دلتِو ميدونَن
از صُب توُ پَسين هَف روز هفته هِي ميپِلكن
شُو جمعه كنار دلگشا غمو مي تَكونَن
اَي با تو رفيق جِنگ بشن تُو صُب محشر
وَ ج تو جون ميدن هر جُو باشي باتو ميمونن
بُنگِ صُب ميرن تو شاچراغ عهدي ميبندن
شوم آسيوُ سِه توُي دل ميدن قُلوه ميسونن
از سعدي ميوُي حافظيه هَفتَن و چِلتَن
تو(اينجا به منظور تا) باغِ اِرم و رَشكِ بهشت غزل ميخونن
عاشقاش ميگن اگر صَفوُي-باغ صفا- رفت
جوُي پرُ از صفا سَرووُي آبو و خانيمونن
از سنگِ سيا و آسونه ميدون مُولا
تُو ميدون شاه و سَر دُزَك راحتِ جونن
گُود عَربوُن و طاقِ اُسكورو تكيه ي نواب
تُو محلِه ي بيات و دِه بزرگي دِلبرونن
دَمِ چَپَر خونِه دَروازه شادُوي جوبِ خِيرات
ته خَط و كوچه ي غَشوُرَشوِ آتيش فشونن
گُو دِموتُوا و دَمِ كَل صَد كَتِ خوابي
سيلو كَلِ شازِدِه قاسم و دو ميل فوغونن
حوض فِلكِه و كوچِه ي قشنگ قهر و اشتي
سِيد ابولوفا و حوض قارچي يِي قشونن
گُود خَزينه گِل كو سَر عَدلوُ قَدَمگاه
طاق ميزجوني كوشكِ بيچِه دلاورونن
باربند موشير و باغ تخت و شادي الله
زيرِ اَهر و سر شِيخ ابو زَهرو ژيونن
دَر شازدِه و گود شازدِه منصور و لوُ اوُ
آب شُر شُري و دروازه سعدي خوش زبونن
اهل سَر حُوضِ بازار آقُو عزيزن
مثِ بازار مرغ دَم كوشك و پوُي خاتونن
از گودِ گَري كوچه قوام و چار سو بازار
تُو در شيخ و باغ صمد آقوُ صاب ديوونن
از حُسينيِ ي كو رو نيا محله ي آقوُلي
تو تنوره بُو قِيريا كَلونترونن
پشتِ شاميرمزه دم ارگ بازارچه ي فيل
پيشِ دُختروي صاب اختيار سرو رَوونن
افسوس كه كاكو مردوم شيراز
هم غريب نوازن هَمي دشمن خودشونن
اَي اورسي پَسَك پيشَك ندار پات بوده ديرو
امرو شده كفش پاشنه دار همه نِگرونن!
شرح بعضی از واژه های شیرازی:
از صُب توُ پَسين: از صبح تا هنگامه شب
رفیق جنگ: دوست و رفیق شفیق
وَ ج تو: به جای تو
بُنگِ صُب: صبح زود
دیدگاه خود را بنویسید