کتاب اقبال نامه | نظامی گنجوی (جلد سخت)
به همراه تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی - دکتر سعید حمیدیان 🔸 انتشارات قطره
معرفی کتاب اقبال نامه اثر نظامی گنجوی
منظومهٔ اقبال‌نامه شامل حدود ۴۰۰۰ بیت شعر در قالب مثنوی است.
نظامی این کتاب را در قالب گفت‌وگوی نمادین میان انسان و عقل، یا میان پادشاه با خردمندان، می‌سراید تا نشان دهد سعادت ظاهری بدون دانش و تقوا بی‌ارزش است.
در بخش‌هایی از اثر، مفاهیمی چون علم، حکمت، عدالت، پارسایی و پرهیز از غرور به زبان تمثیل بیان شده‌اند.
نظامی اقبال را نه در مال و جاه، بلکه در بهره‌گیری از دانش و معرفت الهی می‌بیند و آن را مسیر روشن انسان به سوی رشد و رهایی می‌داند.
ساختار و درون‌مایه کتاب اقبال‌نامه
- وزن شعر: بحر متقارب مثمن محذوف (مانند “فعولن فعولن فعولن فعول”)
- قالب شعری: مثنوی حکمی و تعلیمی
- محور اصلی: فلسفه زندگی، اخلاق، شناخت نفس، عدالت، آگاهی و حکمت
- مضمون غالب: پیوند میان قدرت، خرد، و مسئولیت انسانی
- فضای کلی شعر: معنوی، پندآموز، سرشار از استعاره و تصویر ذهنی
پیام‌های محوری کتاب اقبال‌نامه
- سعادت واقعی در علم و انصاف است، نه در ثروت.
- پادشاهی نیازمند فروتنی و مشورت با خردمندان است.
- محبت و عقل باید در کنار هم باشند تا انسان به کمال برسد.
- قضا و قدر را باید با تلاش و پرهیز از غرور شناخت.
- اقبال الهی نصیب کسانی می‌شود که نیک می‌اندیشند و درست رفتار می‌کنند.
چند بیت الهام‌بخش از اقبال‌نامه
خرد را چو در خانه باشد مَلَک
نیاید بر آن خانه درد و فَلَک
بدان کو نگوید ز دانش سخن
نیابد ز گنجینهٔ عقل، رهن
اقبالِ آن است کو در خرد
ببیند به هر چیز، راهِ سَمَد
ز خود دور شو تا خدا یابی‌ات
ز دنیا گذر تا صفا یابی‌ات
ویژگی‌های منحصربه‌فرد کتاب
- ترکیب فلسفه، عرفان و اخلاق در قالب شعر فاخر
- نگاهی آموزنده به مفهوم سعادت و مسئولیت انسانی
- بهره‌گیری از زبان استعاری و نمادین برای گفت‌وگو با عقل و روح
- وحدت میان دین و فلسفه در ستایش خرد الهی
- گوشه‌ای از پختگی فکری و جهان‌بینی عمیق نظامی گنجوی در سال‌های پایانی عمرش
مخاطبان و کاربرد آموزشی
- دانشجویان و پژوهشگران ادبیات کلاسیک فارسی
- علاقه‌مندان به فلسفه، عرفان و حکمت ایرانی
- آموزگاران اخلاق و مدیران فرهنگی
- هر خواننده‌ای که می‌خواهد به درک عمیق‌تری از معنای حقیقی سعادت و اقبال برسد
جایگاه اقبال نامه در ادبیات فارسی
«اقبال‌نامه» از شاهکارهای حکمی–اخلاقی تاریخ ادبیات فارسی است و معمولاً در کنار آثاری چون «گلستان» سعدی و «بوستان» خوانده می‌شود.
این منظومه نشان‌دهنده‌ی اوج پختگی فکری نظامی است؛ جایی‌که عشق و خرد در کنار هم، انسان را به راه کمال می‌برند.
در دوره‌های گوناگون، شارحان و پژوهشگران بزرگ از جمله ذبیح‌الله صفا و عبدالحسین زرین‌کوب درباره آن نقدها و تحلیل‌هایی نوشته‌اند.
