کتاب انسان خداگونه

نقد و برسی کتاب انسان خداگونه نوشته یووال نوح هراری

انسان خداگونه , تاریخ مختصر آینده ( Homo Deus: A Brief History of Tomorrow ) کتابی  است در ادامه کتاب انسان خردمند ، اثر  انسان خردمند نشان داد که از کجا آمده‌ایم و انسان خداگونه نشان می‌دهد که به کجا می‌رویم.

این  اثر یووال نوح هراری نیز، درست مانند انسان خردمند، با استقبال بسیار  زیادی روبه‌رو شد و همواره در لیست پرفروش‌ترین کتاب‌ها قرار گرفته است. در  ایران هم چند روز پس از چاپ اول در تیرماه ۹۷ (با شمارگان ۲۲۰۰ نسخه) چاپ  دوم آن منتشر شد.

دکتر یووال نوح هراری  از دانشگاه آکسفورد دکترای تاریخ دارد و در دانشگاه بیت‌المقدس تاریخ جهان  تدریس می‌کند. بیش از ۶۵۰۰۰ نفر در دوره اینترنتی تدریس تاریخ مختصر بشر  او ثبت نام کرده‌اند. کتاب انسان خردمند او که در سال ۲۰۱۵ انتشار یافت به  یک پدیده بین‌المللی تبدیل شد و آن را به ۴۰ زبان ترجمه کرده‌اند.

خلاصه کتاب انسان خداگونه

انسان  خداگونه تاریخ مختصر آینده است، اما نه آینده‌ای دور. آینده‌ای که یووال  نوح هراری در این کتاب در مورد آن صحبت می‌کند ۵۰ سال بعد و یا حداکثر ۲۰۰  سال بعد است. چه‌بسا هراری در مورد همین ۲۰۰ سال هم به شکل قطعی نظر  نمی‌دهد و فقط احتمالات را بررسی می‌کند. جریان‌هایی را بررسی می‌کند که  ممکن است در آینده رخ دهند. به طور کلی می‌توان گفت هیچ کدام از مسائل مطرح  شده در کتاب انسان خداگونه قطعی نیست مگر این مورد که آینده بسیار  متفاوت‌تر از آن چیزی خواهد بود که هر کدام از ما ممکن است تصور کنیم.

انسان خداگونه در سه بخش اصلی به شرح زیر نوشته شده است:

1. انسان خردمند جهان را تسخیر می‌کند
2. انسان خردمند به جهان معنا می‌بخشد
3. انسان خردمند سلطه‌اش را از دست می‌دهد

اما  نویسنده قبل از پرداختن به بخش‌های اصلی کتاب، یک فصل تحت عنوان «دستور  کار نوین انسان» در ابتدای کتاب گنجانده است که در آن در مورد موفقیت‌های  انسان خردمند و همچنین در مورد اهدافی که انسان خردمند قصد دارد به آن  برسد، صحبت می‌کند. در این مقدمه نویسنده اشاره می‌کند که انسان امروز در مواجه با ناکامی‌ها خوشبخت‌تر از هر زمان دیگری است.

در  طول تاریخ، اولین بار است که انسان‌ها بیشتر بر اثر پرخوری می‌میرند تا  فقر غذایی؛ بیشتر بر اثر کهولت می‌میرند تا بیماری‌های واگیردار؛ و بیشتر  از آنکه به دست سربازان و تروریست‌ها و جنایتکاران کشته شوند، خودکشی  می‌کنند. در ابتدای قرن بیست‌ویکم، احتمال مرگ انسان‌های عادی از زیاده‌روی  در خوردن همبرگرهای مک‌دونالد به‌مراتب بیشتر از خشکسالی یا ویرویس اِبولا  یا حمله القاعده است. (انسان خداگونه – صفحه ۴)

در سال ۲۰۱۰ قحطی و سوءتغذیه روی‌هم جان حدوداً یک میلیون نفر را گرفت، در حالی که چاقی سه میلیون نفر را به کام مرگ فرستاد. (انسان خداگونه – صفحه ۹)

هدف  نویسنده از نوشتن این موافقیت‌ها و غلبه بر ناکامی و به طور کلی این  مقدمه، قبل از شروع بحث اصلی کتاب، این است که سوالات مهمی را در ذهن  خواننده بگنجاند تا در ادامه کتاب بیشتر در مورد آن صحبت کند. سوالاتی مثل:

قرار است با خودمان چه کنیم؟ خلاقیت ما قرار است متوجه چه چیزی باشد؟ با این همه قدرت و توانایی چه خواهیم کرد؟

و اما مسائلی که در سه بخش اصلی کتاب مطرح می‌شود.

بخش اول کتاب انسان خداگونه

در  این بخش نویسنده با نگاهی چالشی این موضوع را بررسی می‌کند که چطور گونه  انسان توانسته زمین را به کنترل خود درآورد و اصولا برتری گونه انسان نسبت  به دیگر حیوانات چیست. این بخش در دو فصل نوشته شده است: عصر سلطه انسان و  جوهر انسان. یووال در این مورد می‌نویسد:

شاید  بعضی خوانندگان از این‌همه توجه به حیوانات در کتابی راجع به آینده تعجب  کنند. به نظر من، نمی‌توان درباره طبیعت و آینده انسان بحثی جدی پیش کشید و  آن بحث را با حیواناتِ همتای انسان آغاز نکرد. انسان خردمند همه تلاش خود  را می‌کند تا این واقعیت را به فراموشی بسپارد، اما وقتی می‌خواهیم خود را  به خداگونگی برسانیم اهمیتی مضاعف دارد که خاستگاهمان را به خاطر داشته  باشیم. هیچ تحقیقی درباره آینده خداگونه ما نمی‌تواند گذشته‌مان را نادیده  انگارد، یعنی زمانی را که ما با دیگر حیوانات پیوند داشتیم، زیرا رابطه  انسان و حیوان بهترین الگویی است که از رابطه آینده اَبَرانسان و انسان در  دست داریم. (انسان خداگونه – صفحه ۸۸)

نویسنده در بخش اول سه سوال مطرح می‌کند:

1. فرق بین انسان‌ها و دیگر حیوانات چیست؟
2. گونه زیستیِ ما چه‌طور جهان را تسخیر کرد؟
3. آیا انسان خردمند گونه زیستیِ برتر است یا فقط «قُلدُر محله»؟

بخش دوم کتاب انسان خداگونه

بخش  دوم تحت عنوان: انسان خردمند به جهان معنا می‌بخشد، براساس نتایج بخش اول  است. این بخش به بررسی جهانی می‌پردازد که انسان خردمند خلق کرده است.  مسیری که ما را به نقطه فعلی رسانده است. این بخش شامل چهار فصلِ  داستان‌بافان، زوج عجیب، قرارداد جدید و انقلاب اومانیستی است. سوالاتی که  در نویسنده در ابتدای بخش دوم مطرح می‌کند چنین است:

1. انسان چه نوع جهانی خلق کرد؟
2. انسان چگونه اطمینان یافت که علاوه بر مهار جهان به آن معنا نیز می‌بخشد؟
3. اومانیسم – ستایش انسان – چگونه به مهم‌ترین آیینِ زمان بدل شد؟

بخش سوم کتاب انسان خداگونه

در  این بخش که بخش آخر کتاب نیز می‌‌باشد، نویسنده به اوایل قرن ۲۱‌-ام  برمی‌گردد و با توجه به مفاهیمی که تا به حال مطرح کرده است و همچنین با  توجه به موضوعاتی که درباره انسان خردمند به بحث گذاشته است، چالش‌های فعلی  و چالش‌هایی که در آینده احتمالا با آن‌ها روبه‌رو خواهیم بود را مطرح  می‌کند. بخش سوم نیز در چهار فصل نوشته شده است: بمب ساعتی در آزمایشگاه،  جداسازی بزرگ، اقیانوس شعور/آگاهی و کیش اطلاعات.

سوالات مطرح شده در ابتدای بخش سوم:

1. آیا انسان همچنان می‌تواند جهان را اداره کند و به آن معنا ببخشد؟
2. فناوری زیستی و هوش مصنوعی چگونه اومانیسم را تهدید می‌کنند؟
3. وارث احتمالیِ نوع بشر چه کسی خواهد بود و احتمالا چه باور جدیدی جایگزین اومانیسم خواهد شد؟

انسان  خداگونه در پروژه‌ها و آرزوها و کابوس‌هایی کاوش می‌کند که قرن بیست و یکم  را شکل می‌بخشد – از غلبه بر مرگ تا خلق زیست مصنوعی.

انسان خداگونه این پرسش‌های بنیادین را پیش روی ما می‌گذارد:

از اینجا به کجا می‌رویم؟ و این جهان شکننده کنونی را چگونه در برابر توانایی‌های نابودگرمان محافظت می‌کنیم.

مشاهده کلیه آثار یووال نوح هراری

درباره انسان خداگونه

در ابتدا اشاره کنیم که ما این کتاب را بدون هیچ تردیدی در میان کتاب‌های پیشنهادی کافه‌بوک  قرار داده‌ایم. انسان خداگونه کتابی است آگاهی‌بخش و تکان‌دهنده، کتابی که  می‌تواند جرقه‌ای در ذهن همه باشد. کافه‌بوک خواندن این اثر ماندگار را  به‌شدت پیشنهاد می‌کند.

همان‌طور که در  قسمت خلاصه کتاب بیان شد، انسان در طول تاریخ به موفقیت‌های زیادی دست  یافته و از عهده بسیاری از مسائل برآمده است. مواردی که باعث شد انسان  خوارک‌جو به انسان خردمند ارتقاء پیدا کند. اما تبدیل شدن به انسان خردمند  پایان کار نیست و ما انسان‌های خردمند، اکنون وارد مرحله تازه‌ای شده‌ایم.  مرحله‌ای که در آن قصد داریم به انسان خداگونه تبدیل شویم. موفقیت‌های که  تا به امروز کسب کرده‌ایم، فقط باعث جاه‌طلبی‌ بیشتر شده و دستاوردهای  اخیر، بشر را برای به دست آوردن بسیاری از موارد دیگر جسورتر کرده است.  اکنون انسان اهدافی مانند، نامیرایی، خوشبختی و خداگونگی را دنبال می‌کند.

انسانی  که از مرگ‌ومیرِ ناشی از گرسنگی و بیماری و خشونت کاسته است اکنون هدفش  غلبه بر سالخوردگی و حتی خودِ مرگ است. انسانی که از چنگ بدبختی و فلاکتِ  نکبت‌بار نجات یافته است اکنون هدفش رسیدن به خوشبختیِ کامل است. و انسانی  که از سطح امر حیوانیِ تنازع بقا فراتر رفته است اکنون هدفش تبدیلِ «انسان  خردمند» به «انسان خداگونه» است. (انسان خداگونه – صفحه ۲۹)

در  میان همه اهداف جدید انسان، به اعتقاد من، هدف رسیدن به خوشبختی و بحث‌های  پیرامون آن، یکی از جذاب‌ترین و خواندنی‌ترین مباحث این کتاب است. یکی از  سوالاتی که در هراری در انسان خداگونه به آن پاسخ می‌دهد این است که، در  تمام طول تاریخ، قدرت انسان همواره بیشتر و بیشتر شده است اما آیا در زمینه  خوشبختی پیشرفتی داشته است؟

به شکل  کلی، یووال نوح هراری، در کتاب انسان خداگونه به ما می‌گوید که در حال حاضر  در تاریخ چه جایگاهی داریم، با چه مسائلی روبه‌رو هستیم و با چه مسائلی  روبه‌رو خواهیم بود. در مورد اینکه چه جایگاهی داریم و با چه مسائلی  روبه‌رو هستیم با دلیل و مدرک بسیار صحبت می‌کند و بارها و بارها از منابع و  تحقیقات مختلف استفاده می‌کند و در مورد اینکه با چه مسائلی روبه‌رو هستیم  از تمامی شواهدی که در دست داریم بهره برده تا به ما نشان دهد که آینده  چقدر می‌تواند متفاوت باشد. هراری در این کتاب در مورد هیچ‌چیزی با قطعیت  صحبت نمی‌کند و تنها علاقه دارد دید مخاطب را گسترده‌تر کند و او را به فکر  کردن تشویق می‌کند. در آخر کتاب نیز، با وجود بررسی‌های بسیار زیاد، باز  هم سه سوال کلیدی را مطرح می‌کند و امیدوار است خواننده کتاب تا مدت‌ها به  آن‌ها فکر کند. در صفحات آخر کتاب، یووال نوح هراری می‌گوید:

این  کتاب ریشه‌های وضع کنونیِ بشر را کاوید تا ما را از قید آنها رها سازد و  به ما امکان دهد درباره آینده به شیوه‌های بسیار خلاقانه‌تری بیندیشیم. هدف  این کتاب این است که – به جای محدود کردن افق‌های دیدمان با پیش‌بینیِ فقط  یک سناریوی قطعی – چشم‌اندازهای وسیع‌تری پیش رویمان بگشاید و ما را از  طیف بسیار گسترده‌تری از گزینه‌ها آگاه کند. همان‌طور که بارها تاکید  کرده‌ام، هیچ‌کس واقعا نمی‌داند بازار کار یا نظام خانواده یا زیست‌بوم در  سال ۲۰۵۰ چه وضعی خواهد داشت یا چه دین و آیین یا نظام اقتصادی یا ساختار  سیاسی بر جهان حاکم خواهد بود. (انسان خداگونه – صفحه ۴۹۳)

اما  آینده‌ای که پیش رو داریم، روشن است یا تاریک؟ در کتابی که درباره تاریخ  آینده است، چگونه آینده‌ای ترسیم شده است؟ زهرا عالی مترجم کتاب – که ترجمه  خوبی از کتاب ارائه داده است – در مقدمه خود در این باره به خوبی توضیح  می‌دهد که:

نویسنده  به‌روشنی پاسخ نمی‌دهد. نه هشدار می‌دهد که سرعت کم کنیم و نگذاریم آنچه  خود می‌سازیم بر ما حاکم شود، نه می‌گوید پیش به سوی آینده، به‌تاخت!  می‌گوید آینده چنین چیزی خواهد بود. نه الزاماً آینده زندگان جوان و  میان‌سال و پیر، بلکه – تا حدودی – آینده فرزند دبستانیِ منِ میان‌سال، و  بیشتر از فرزند من، فرزندِ فرزندِ من. مگر همین حالا هم بشر نمی‌کوشد  اتومبیل خودران بسازد؟ و بسیار چیزهای دیگر که طلیعه آن دورانند؟

قبل از خواندن این کتاب پیشنهاد می‌کنم حتما کتاب انسان خردمند  را مطالعه کنید. برای اینکه بدانیم آینده چگونه خواهد بود، لازم است  بدانیم که از چه گذشته‌ای آمده‌ایم. این‌طور نیست که بدون خواندن انسان  خردمند، هیچ کدام از مفاهیم انسان خداگونه را متوجه نشوید و اصلا درک نکنید  که کتاب از چه چیزی صحبت می‌کند اما بدون شک وضعیت مطلوب و ایده‌آل این  است که ابتدا انسان خردمند را بخوانید.

در کنار خواندن این کتاب‌ها، مصاحبه و سخنرانی‌های یووال نوح هراری را در سایت موسسه تد TED نیز نگاه کنید. یکی از سخنرانی‌های نویسنده را از اینجا می‌توانید ببیند. همچنین از طریق این لینک می‌توانید  مصاحبه یووال نوح هراری را ببیند. در این مصاحبه جذاب و دیدنی هراری در  مورد هر دو کتاب انسان خردمند و انسان خداگونه صحبت می‌کند. لازم به ذکر  است که این ویدیوها با زیرنویس فارسی هم در دسترس هستند.

قطعا  مفاهیم و موضوعات زیادی درباره این کتاب وجود دارد که می‌شود درباره آن  صبحت کرد، اما بهترین کار این است که کتاب‌های هراری را خواند و بارها و  بارها مفاهیم آن مرور کرد. کتاب‌هایی که در حاشیه نیز مفاهیم و موضوعات  بسیار ارزشمند و عمیقی به مخاطب تقدیم می‌کند و بدون شک باعث می‌شود دید  بهتری نسبت به تاریخ و وضعیت کنونی خود داشته باشیم و سرانجام غرق در تفکر  شویم.