کتاب منوچهر آتشی (شعر زمان ما ۸)

برگزیده ای از کتاب منوچهر آتشی (شعر زمان ما ۸)

تو مثل لاله ی پیش از طلوع دامنه ها

– که سر به صخره گذارد٬

 غریبی و پاکی

ترا ٬ ز وحشت توفان ٬ به سینه می فشرم

عجب سعادت غمناکی

در آغاز کتاب منوچهر آتشی (شعر زمان ما ۸) می خوانیم

شعر زمان ما نام عام کتاب‌هایى بود که آقاى محمد حقوقى، به همّت انتشارات نگاه، هر فصل یکى از مجلداتِ آن را منتشر مى‌کرد. شاعران بزرگ معاصر ایران که در این کتاب‌ها، شاخصه‌ها و چگونگى شعرِ آنان و به تقریب همه‌ى جوانب کار آنان را دربرگرفته بود، نیما، اخوان، شاملو، سپهرى و فروغ فرخ‌زاد، بودند. مرگ تأثّرآور و نابهنگام آقاى حقوقى، باعث توقفِ این مجموعه‌ها شد. شاید شش ماه پیش از این اتفاق غم‌انگیز بود که ایشان تلفنى از من خواست تا این کار را پى بگیرم. از آن‌جا که دکتر ایرج صف‌شکن از گفت‌وگوى نگارنده‌ى این واژگان با جناب حقوقى آگاهى داشت، این مطلب را با مدیریت انتشارات نگاه در میان نهادم و ایشان با توافقات و تفاهمات و تعهداتى که در قبالِ مجموعه‌هاى یاد شده دارند، پذیرفتند تا براى آشنایى بیشتر شاعران جوان و دانشجویان، شاعران دیگرى که در ادبیات معاصر ایران تأثیر بلامنازعى داشته‌اند، مورد نقد و تحلیل و بررسى قرار گیرند. بر همین مبنا شاعرانى چون سیمین بهبهانى، نصرت رحمانى، نادرنادرپور، منوچهر آتشى، سیاوش کسرایى، سیدعلى صالحى و… که در پیوند با شاعران گروه اول بوده‌اند، در وهله‌ى اول در نقد و تحلیلى خطى و زمانى مورد بررسى قرار مى‌گیرند. به معنى دیگر به‌جز چگونگى سرایش شعرها و زبان شعرى، درون‌مایه، جهان‌بینى و تأثیرپذیرى و تأثیرگذارى آنان، ساختار شعرى و  فضاهاى ویژه و توانمندى‌هاى شاعرانه و ضعف‌هاى آنان، زمینه‌هاى سیاسى اجتماعى و تبیین و تشریح اشعار و دیدگاه شاعران و منتقدان و محققان در پایان کتاب مورد توجه قرار مى‌گیرد. طبعاً در نقد و بررسى آثار شاعران فوق‌الذکر، انتظار خواننده‌ى بیشینه خواه خلّاق آن است که نگارنده این سطور از نگره و نُرم خود و نه کپى‌بردارى از محقق قبلى، شاعر را در برابرِ دیدگان مخاطبان قرار دهد. بر همین مبنا، در این نوشتار، بازنمون‌هاى تصویرى و بوطیقاى هنجارین و وزن عروضى و موسیقى درونى شعر و سبک فرودین و میانه و فخیم و سنجه‌ها و سمفونى‌هاى رنگین‌کمانى و عقلانیت درونى و بیرونى و کرشمه‌سازى‌هاى هنرمندانه شاعر و همچنین کهن‌شیوگى، میانه میانى و مدرن گونگى شاعر هم در کانون نگاهِ نگارنده قرار گرفته است :

بنابر همین مقدمات است که این کتاب‌ها به دو بخش تقسیم شده‌اند.

۱) مقدمه (همه شاخصه‌هاى سبکى شاعر)

۲) بدنه (به‌گزین شعرهاى شاخصِ شاعر)

سخن ناشر              ۷

پیش‌گفتار   ۹

حسب حال و اتوبیوگرافى منوچهر آتشى ۱۱ ـ زمینه‌هاى تاریخى، سیاسی‌ـاجتماعى و ادبى اشعار منوچهر آتشى ۲۵ ـ شاخصه‌هاى شعرى منوچهر آتشى ۲۷ ـ شاخصه‌ى تعادل‌سازى در نوگرایى در زبان و مفاهیم ۳۲ ـ شاخصه‌ى دوران گذار شاعر ۳۴ ـ آرایه‌هاى ادبى در اشعار منوچهر آتشى ۴۲ ـ کنایه‌ها ۴۵ ـ کنایه‌هاى تشخیصى ۴۶ ـ جناس در شعرهاى آتشى ۵۱ ـ طنین آوایى (واج‌آرایى) ۵۲ ـ تلمیح ۵۳ ـ وزن و موسیقى در شعر منوچهر آتشى ۶۰ ـ زنجیره‌هاى وزن نیمایى در شعرهاى منوچهر آتشى ۶۴ ـ فهرست وزن‌هاى عروضى اشعار منوچهر آتشى ۶۶ ـ تأثیرپذیرى و تأثیرگذارى‌هاى منوچهر آتشى  ۸۲

ریشه‌هاى شب (۱۳۳۰-۱۳۳۶)   ۸۹

تا شب بگذرد ۹۷ ـ دروج ۱۰۱ ـ ناایمن ۱۰۳ ـ ریشه‌هاى شب  ۱۰۶

آهنگ دیگر (۱۳۳۵-۱۳۳۸)     ۱۰۹

آهنگ دیگر ۱۱۵ ـ خنجرها، بوسه‌ها و پیمان‌ها ۱۱۸ ـ شهر تصویر ۱۲۳ ـ کرانه و من ۱۲۶ ـ دره‌هاى خالى ۱۲۸ ـ در غبار خواب ۱۳۲ ـ بر ساحل دیگر ۱۳۳ ـ نعل بیگانه  ۱۳۶

آواز خاک (۱۳۳۹-۱۳۳۶)      ۱۳۹

تشویش ۱۴۵ ـ مى‌توانیم به ساحل برسیم ۱۴۶ ـ مثل شبى دراز ۱۴۸ ـ طرح ۱۵۰ ـ پائیز ۱۵۱ ـ سگ آبادى دیگر ۱۵۲ ـ غزل کوهى ۱۵۵ ـ کسوفى در صبح ۱۵۷ ـ گلگون سوار ۱۵۸ ـ عطر هراسناک ۱۶۱ ـ مثل گلى سفید ۱۶۴ ـ ترانه‌هایى در مایه‌ى «دشتى» ۱۶۶ ـ رؤیا ۱۶۸ ـ ترانه‌ى دیدار ۱۷۰ ـ هشدار ۱۷۳ ـ بازگشت مرد ۱۷۵ ـ غم دل مى‌توان… ۱۷۸ ـ ظهور ۱۸۰ ـ از هیچ… تا… ۱۸۷ ـ غربت  ۱۹۰

دیدار در فلق (۱۳۴۸-۱۳۴۷)   ۱۹۱

در انتهاى دهلیز ۱۹۹ ـ فریاد آفتاب را شب… ۲۰۲ ـ سوارى در فلق ۲۰۴ ـ از پنجره ۲۰۶ ـ شوریده‌وارى… ۲۱۱ ـ دیدار در فلق  ۲۱۳

وصف گل سورى (۱۳۶۳-۱۳۵۸)            ۲۱۷

غزل کوهى دفتر شعرى بر انتهاى آغاز (۱۳۴۸) ۲۲۵ ـ حادثه ۲۲۷ ـ رُشد ۲۲۹ ـ دیدار ساحلى (۱) ۲۳۲ ـ دیدار ساحلى (۲) ۲۳۴ ـ صبح ۲۳۷ ـ وصف گل سورى ۲۳۹ ـ ترانه‌ى فضایى ۲۴۰ ـ هفت ترانه براى روح لورکا ۲۴۲ ـ آوازهاى آتش (۲) ۲۴۵ ـ آوازهاى آتش (۴) ۲۴۶ ـ دل‌آگاهى‌ها ۲۴۷ ـ وصف گل سورى ۲۴۹ ـ ترانه‌ى افسوس  ۲۵۱

گندم و گیلاس (۱۳۶۹-۱۳۶۸)              ۲۵۳

آوازهاى معمولى براى دردهاى معمولى ۲۵۵ ـ با نوح ناامید ۲۵۹ ـ فراقى (۱) ۲۶۱ ـ فراقى (۲) ۲۶۳ ـ وهمِ سنگ ۲۶۵ ـ سایه، سایه… سایه ۲۶۷ ـ بامداد ۲۷۰ ـ بر احتمال و بر وحشت ۲۷۲ ـ واقعه ۲۷۴ ـ همین‌جا ۲۷۷ ـ آسانسور  ۲۷۹

زیباتر از شکل قدیم جهان (۱۳۷۶)             ۲۸۱

زیباتر از شکل قدیم جهان (۱۳۷۶) و چه تلخ است این سیب (۱۳۷۸)    ۲۸۳

ببر و سپیده‌دم ۲۸۹ ـ شاعران (۳ ۲۹۰ ـ ذخیره‌ى لیالىِ بى‌ماه ۲۹۳ ـ با دهان گل سرخ ۲۹۵ ـ آوازهاى هابیل ۲۹۷ ـ نام تو ۳۰۰ ـ چه تلخ است این سیب؟ ۳۰۳ ـ میان سه دهان ۳۰۵ ـ چه تلخ است این سیب! ۳۰۶ ـ در رداى خاکستر ۳۰۸ ـ بهارى ۳۱۰ ـ تنها همین
خسوف ۳۱۱ ـ تلواسه ۳۱۳ ـ سپیده‌دم شاعر ۳۱۵ ـ با یاد سال‌هاى دور جوانى ۳۱۷ ـ نجوم وهم ۳۲۰ ـ فصل درنا (۵) ۳۲۲ ـ نقاشى ۳۲۴ ـ غزل آینه ۳۲۵ ـ پس از مهمانى (۲) ۳۲۶ ـ نامه (۱)  ۳۲۷

خلیج و خزر (۱۳۸۰)              ۳۲۹

حادثه در بامداد                   ۳۳۳

با سایه‌اى یگانه ۳۴۱ ـ شقایق و پل ۳۴۳ ـ دو سوى پرده ۳۴۴ ـ کابوس در پارک ۳۴۶ ـ خواب مجوس ۳۴۸ ـ نرم و سبز و سرخ ۳۵۲ ـ پشت در ۳۵۴ ـ گرگور سامسا! ۳۵۶ ـ سه پرسش ۳۵۸ ـ ترانه ۳۶۰ ـ کنار واقعه ۳۶۱ ـ به سمت ژرفاها ۳۶۳ ـ دستمال کوچک  ۳۶۵ ـ نه به… نه از… ۳۶۶ ـ غزل مکالمه (۳)  ۳۶۸

اتفاق آخر      ۳۷۱

شش غروب فردا ۳۷۷ ـ تمنّاى ابرى ۳۷۹ ـ غزلِ غزل‌هاى سورنا ۳۸۰ ـ میخانه کشف من است! ۳۸۲ ـ بى‌سیب، بى‌سلام ۳۸۴ ـ سمفونى دهم ۳۸۷ ـ باقىِ افسانه دروغ است  ۳۹۱ ـ و عشق… ۳۹۲ ـ زن چهارم ۳۹۴ ـ رؤیا در رؤیا ۳۹۷ ـ نامى تازه یا انگشتى بر لبان ۳۹۹ ـ فصل عذرا (۲) ۴۰۱ ـ خط‌ها و نقطه‌ها ۴۰۳ ـ قرن سیلابِ چیزها ۴۰۵ ـ شاخ قوچ و ناخن من  ۴۰۷

اتفاق آخر      ۴۰۹

چاه‌کن ۴۱۱ ـ به‌خاطر شدنِ شاملو ۴۱۳ ـ ترانه‌ى خیس خورده ۴۱۵ ـ آواز پسامدرن  ۴۱۶

غزل غزل‌هاى سورنا         ۴۱۹

تقویم عشقى مفقود ۴۲۷ ـ گُلگشتى با ژوکوند ۴۳۰ ـ موکب کبوتر در حجله‌ى سرایش ۴۳۲ ـ کمک ۴۳۴ ـ سنگ از سنگ ۴۳۶ ـ سمفونى اُفلیا و آب در حاشیه‌ى هلن ۴۳۸ ـ گناه کولى ۴۴۴ ـ یک بازى ۴۴۶ دو ملودى محال ۴۴۸ ـ چشمانى سارق ۴۵۰ ـ براى نام آذرخشىِ تو ۴۵۳ ـ شناسنامه ۴۵۵ ـ غزل غزل‌هاى سورنا  ۴۵۸

بازگشت به درون سنگ    ۴۵۹

بعد از ملال ۴۶۱ ـ براى شاعران ۴۶۳ ـ کولاژ (۲) ۴۶۵ ـ ترانه‌ى چاه و پیراهن ۴۶۶ ـ سمفونى چندم ۴۶۷ ـ براى شما ۴۷۰ ـ اگر مى‌دانستى  ۴۷۳

کتاب‌نامه    ۴۷۹