«تاریخ جهانگشای جوینی» اثری است از «علاءالدین عطا ملک محمد جوینی» که روایتگر یکی از تیره‌ترین لحظات تاریخ این کشور، یعنی حمله مغول است. فصل اول این اثر، شیوه زندگی و آداب و رسوم مغول‌ها را قبل از بیان داستان به قدرت رسیدن چنگیزخان، چگونگی ترکیب قبایل پراکنده و ایجاد یک ساختار نظامی منظم، که منجر به موفقیت بعدی او می‌شود، شرح می‌دهد. سپس کتاب به کشتار بازرگانان مغول توسط مرزبانان حکومت خوارزمشاهی و حمله چنگیزخان به خونخواهی آنها و غارت و کشتار در برخی از بزرگترین و پیشرفته‌ترین شهرهای ایران می‌پردازد. "عطا ملک جوینی" شرح می‌دهد که مغول‌ها نیشابور و مرو را به خاک و خون کشیدند و از میلیون‌ها نفر جمعیت این شهرها، چیزی حدود ده تن هم در برخی از مناطق باقی نماندند.
بهترین ویژگی کتاب "تاریخ جهانگشای جوینی" این است وجه هولناک وقایع را چنان وصف می‌کند که مو بر اندام مخاطب می‌ایستد. "عطا ملک جوینی" به عقب نیز برمی‌گردد و به تشریح نحوه‌ی استقرار قدرت توسط خوارزمشاهیان و نابودی سلجوقیان می‌پردازد. وی تصویری از ایستادگی جلال‌الدین خوارزمشاهی در برابر مغول‌ها نیز ارائه می‌کند که بسیار جذاب است؛ مقاومت قدرتمندانه و جسورانه‌ی او با بهره‌گیری از هوش سرشار و استراتژی‌های چریکی، برای مغول‌ها دردسرهای زیادی ایجاد کرد.
"عطا ملک جوینی"، ادامه فتوحات مغول را در زمان سلطنت مانکو قاآن و برادرش هلاکو، و همچنین نوادگان و جانشینان چنگیزخان مغول شرح می‌دهد و به خلافت بنیعباس می‌رسد که مغولان آن را نیز در هم کوبیدند؛ خلافتی که محمود غزنوی با تمام شکوه و جلال خود، اعتبارش را از آن دریافت می‌کرد. این بخش نیز با بحث در مورد اعتقادات اسماعیلیان و چگونگی ظهور آنها در ایران قبل از سرنگونی توسط هلاکو به پایان می‌رسد.
علاءالدین ابوالمنظر عطاملک بن بهاءالدین محمد جوینی
(۶۸۱–۶۲۳ هـ ق) مورخ و ادیب ایرانی قرن هفتم قمری است. از آثار او جهانگشای جوینی و رسالهٔ تسلیةالاخوان است. علاءالدین در سال ۶۲۳ ق. [۶۰۵ خ.] در شهر آزادوار، ولایت جوین خراسان متولد شد. او از خاندان بزرگ صاحب دیوان جوینی است. این خانواده، از قدیم در روزگار سلجوقیان و خوارزمشاهیان در دستگاه حکومت بوده و معمولاً وظیفه صاحب‌دیوانی را عهده‌دار بوده‌اند و در زمانی قدیم‌تر، اجدادشان مقام حجابت و وزارت خلفای عباسی را برعهده داشته‌اند. پدر و پدربزرگ او از جمله صاحب دیوانانی بودند که در سده‌های پنجم، ششم و هفتم قمری همواره متصدی مشاغل بزرگ و دولتی در زمان سلطان جلال‌الدین مِنکُبِرنی و اوگتای خان بودند. عطاملک از جوانی وارد کارهای دیوانی شد و به خدمت امیر ارغون حکمران خراسان درآمد و دو بار به همراه وی به پایتخت مغولستان قراقروم سفر کرد. در این سفرها با احوال مغولان آشنایی پیدا کرد و در همین مسافرت‌ها شروع به نوشتن کتابی با موضوع فتوحات مغولان کرد که به تاریخ جهانگشا شهرت دارد. در سال ۶۵۴ ق. که هلاکوخان مغول به خراسان آمد عطاملک به وی پیوست و در جنگ‌های وی با اسماعیلیانِ اَلَموت و خلیفه عباسی در بغداد همراه او بود؛ و با جلب رضایت هلاکو توانست قسمتی از کتابخانهٔ اَلَموت را از نابودی نجات دهد. او همچنین در سقوط بغداد (۱۲۵۸) توسط هلاکو او را همراهی می‌کرد و در سال بعد به عنوان فرماندار بغداد، جنوب بین‌النهرین و خوزستان منصوب شد.
دیدگاه خود را بنویسید